تاریخ فلسفه

این درسگفتار، به عنوان سومین ترم از دورۀ انتقادی تاریخ فلسفۀ غرب، با عنوان “خاستگاه ‌های عقل مدرن”، به ترسیم طرح مختصری از چگونگی شکل‌گیری عقل مدرن و ردیابی خاستگاه‌های یونانی، رومی و مسیحی آن پرداخته است.

این دوره، پس از اشاره به فلسفه‌ های هلنیستی (رواقیان، اپیکوریان و کلبیان) و رومی (به ویژه نوافلاطونیان)، طرحی اجمالی از فلسفۀ مسیحی در قرون وسطی و شرایط فکری و فرهنگی دوران رنسانس ترسیم می‌کند تا در نهایت، با تمرکز بر اندیشه ‌های فرانسیس بیکن در نیمه اول قرن هفدهم، به نخستین بارقه‌های فلسفه مدرن نظری بیافکند.

6 جلسه / حدود 8 ساعت

این درسگفتار، به عنوان چهارمین ترم از دورۀ انتقادی تاریخ فلسفۀ غرب، به فلسفۀ دکارت می‌پردازد.

اگر با تکیه بر اجماع موجود، رُنه دکارت را نخستین فیلسوف مدرن بدانیم، بلافاصله این پرسش مطرح می ‌شود که چه چیزی او را شایستۀ چنین عنوان برجسته‌ای کرده است؟

به بیان دیگر، او چه نظر انقلابی‌ای را مطرح کرد که پیش از او گفته نشده بود؟ و آیا نمی‌توان در این معنا، واکاوی اندیشه ‌های دکارت را شرط امکان فهم کلیتِ فلسفۀ مدرن دانست؟

دورۀ آموزشی “دکارت: آغاز فلسفۀ مدرن”، کوششی است برای ترسیم طرحی کلی از فلسفۀ دکارت با تکیه بر مهمترین اثر او، یعنی کتابِ تأملات در فلسفه اولی.

در نتیجه، این دوره با بازخوانیِ گزینشی-تفسیریِ کتاب تأملات و نیز ارجاع به سایر آثار او و شارحانش، کوشیده است تا طرحی کلی و در عین حال موجز و نقادانه از فلسفۀ دکارت در مقام بنیان‌گذار “ایدۀ مدرن” ترسیم کند.

4 جلسه / حدود 6 ساعت

هرچند دکارت نخستین فیلسوف مدرن است، اما این بندیکت اسپینوزا بود که عقلگرایی مدرن را به اوج رساند و به تعبیر هگل، اصول دکارتی را محقق ساخت. همچنین به میانجیِ او بود که برای نخستین بار عقلگرایی مدرن با شکل نوینی از وحدت‌وجود عرفانی آمیخت و فلسفه‌ای بدیع و جذاب را رقم زد که تا امروز مرکز مناقشات گسترده و آبستنِ امکانات متنوعِ فلسفی، سیاسی و دینی بوده است. فلسفۀ پس از اسپینوزا همواره باید موضع خویش را با او روشن سازد تا جایی که هگل صراحتاً ادعا می‌کند که «یا باید اسپینوزایی باشی یا اصلا فیلسوف [فلسفه] نباشی». دورۀ آموزشی «مواجهه‌ی عشق و عقل مدرن: بازخوانی اخلاق اسپینوزا» کوششی است برای ترسیم رئوس کلی اندیشۀ اسپینوزا با تکیه بر ام‌الکتاب او: یعنی اخلاق. لذا این دوره، به کمک متنی‌خوانیِ گزینشیِ کتاب اخلاق، باتمرکز بر کتاب اول و پنجم، تبیینی از شبکۀ درهم‌تنیدۀ مفاهیم اصلی فلسفۀ اسپینوزا (مانند خدا، جوهر، آزادی، عشق، نفرت، عواطف و عقل) به دست می‌دهد و نهایتاً به این پرسش می‌پردازد که اسپینوزا چه میراثی برای جهانِ ما و زمانِ ما از خود برجای گذاشته است؟

5 جلسه / حدود 7 ساعت

این درسگفتار، به عنوان ششمین ترم از دورۀ انتقادی تاریخ فلسفه غرب، به بازخوانی مونادولوژی لایب نیتس می پردازد.
ایدۀ مونادولوژی لایب نیتس یکی از مؤثرترین و در عین حال پیشروترین ایده های فلسفی مدرن به شمار می رود که می توان آن را به تعبیر هگلی، سنتزِ دیالکتیکی جوهر متکثر دکارتی و جوهرِ واحد اسپینوزایی دانست. در این معنا، لایب نیتس اوج عقل گریی مدرن است. دورۀ «کثرت در وحدت ِ مدرن» کوششی است برای ارائۀ تفسیری انتقادی از فلسفۀ لایب نیتس در پرتو متن خوانیِ مقالۀ «مونادولوژی».

5 جلسه / حدود 6 ساعت

ایـن درسـگفتار، بـه عنـوان هفتمیـن تـرم از دورۀ انتقـادی تاریـخ فلسـفه غرب، به تجربه گرایی مدرن می پردازد.بنـا بـر روایـت غالـب، در برابـر و بـه مـوازات سـنت عقلگرایـی مـدرن بـه ویـژه در درون قـارۀ اروپـا، سـنت دیگـری در انگلسـتان شـکل گرفـت کـه بـه تجربه گرایـی شـهرت یافـت. ایـن دوگانـه، از یـک جهـت، سـلف دوگانۀ متأخر فلسفۀ تحلیلی و فلسفۀ قاره ای نیز به شمار می رود.دورۀ “تجربه گرایـی مـدرن: از ایـن تـا شـکاکیت” کوششـی اسـت بـرای ارايــۀ تفســیری موجــز و حتی الامــکان کلــی از ســه فیلســوف بــزرگ سنت تجربه گرایی انگلستان: جان لاک، جرج بارکلی و دیوید هیوم.بنابرایـن ایـن دوره بـا بررسـی مبانـی تجربه گرایـی مـدرن نـزد جـان لاک آغـاز شـده و بـه چرخـش مومنانـۀ ضدماده گرایـی بارکلـی می پـردازد و نهایتــاً بحــث را بــا تفســیر الحــادی و البتــه شــکاکانۀ هیــوم از ســنت ِتجربه گرایـی بـه پایـان می بـرد تـا راه بـر مباحـث کلیـدی تـرم آینـده بـا محوریت “انقلاب کوپرنیکی کانت گشوده شود.

5 جلسه / حدود 8 ساعت

در این درسگفتار، به عنوان هشتمین ترم از دورۀ انتقادی تاریخ فلسفه غرب، به بررسی فلسفه نظری کانت پرداخته شده است.

دورۀ آموزشی “کانت و متافیزیک: انقلاب یا ضد انقلاب؟” پس از ترسیم طرحی کلی از فلسفۀ نظری کانت، به طور خاص با تمرکز بر دو اثر اصلی «نقد عقل محض» و «تمهیدات»، کوشیده است تا به این پرسش پاسخ دهد که کانت در کجا انقلابی ماند و در کجا به انقلابش خیانت کرد و از مواجهه با نتایج رادیکال ایدئالیسمش به هراس افتاد؟ در این معنا، می توان ادعا کرد که تمام فلسفه های بعد از او چه رادیکال چه ارتجاعی، واکنش هایی بودند به این هراس و نیز تلاش هایی بودند در جهت نقد انسدادهای نظام کانتی، البته با تکیه بر امیدهای خود کانت.

6 جلسه / حدود 9 ساعت

هرچند کتاب نقد عقل محض مشهورترین و تاثیرگذارترین اثر کانت است، اما باید مدنظر داشت که مثلث فلسفه نقادی کانت واجد دو ضلع دیگر نیز هست. این دوره کوششی است برای ترسیم تصویری حتی‌الامکان منسجم از فلسفه عملی کانت با تاکید بر فلسفه اخلاق (کتاب بنیادگذاری متافیزیک اخلاق) و نیز از غایت‌شناسی او (با تاکید بر بخش دوم کتاب نقد قوه حکم). ناگفته پیداست که نمی‌توان کل مباحث عقل عملی و غایت‌شناسی کانت را در این جلسات مختصر تبیین کرد، اما هدف از این دوره طرح برخی مباحث مقدماتی است جهت تجهیز مخاطبان برای ورود به متنِ این دو  کتاب.

نام فیشته و شلینگ به عنوان دو فیلسوف بزرگ و مؤثر ایدئالیسم آلمانی، عمدتاً تحت‌الشعاع نام و نقش کانت و هگل قرار گرفته است. اما فهم گذار ایدئالیسم آلمانی از دوپارگیِ نومن ـ فنومن کانتی به وحدت روحانیِ هگلی، بدون فهم نقش و کارکرد فیشته و شلینگ و تلاش‌های آنها برای وحدت‌بخشی به دوئالیسم کانتی، بسیار سطحی خواهد ماند.

دورۀ حاضر، در تلاش است تا در چهارچوب محدودیت زمانی و دانش مدرس، طرحی بسیار اجمالی از اندیشۀ این دو فیلسوف به دست دهد. البته روشن است که در این دوره به ابعاد مختلف این اندیشه‌ها پرداخته نمی‌شود، بلکه هدف، تمهید مقدماتی است برای ورود به فلسفۀ هگل در ترم آینده. در نتیجه، تمرکز این دوره عمدتاً مبتنی بر مطالب و آثاری است که می‌توان آنها را در سیر پیشروندۀ ایدئالیسم آلمانی از فلسفۀ نقادی کانت به فلسفۀ هگل، و مشخصاً کتاب پدیدارشناسی روح، جای داد.